Jak działa rosyjska propaganda o Ukrainie – cz. 1

Redakcja PR - 16.01.2017

164

Rosyjska propaganda na temat Ukrainy podczas kampanii syryjskiej. Raport NATO

Rosyjska propaganda na temat Ukrainy podczas kampanii syryjskiej: innowacyjne podejście do szacowania aktywności informacyjnych. Artykuł został przygotowany przez Centrum Eksperckie NATO ds. Komunikacji Strategicznej.

Rosja prowadzi złożoną, dobrze finansowaną i wielowymiarową wojnę informacyjną uderzającą w różne terytoria i odbiorców(1). Operacje opierają się na wpływie psychologicznym a ich celem jest uderzenie w emocje odbiorców, motywację do działania, w proces podejmowania decyzji i zachowanie konkretnych przywódców, firm i organizacji, a także narodów i grup wewnątrzspołecznych. Współczesna propaganda rosyjska nie podlega jakiejkolwiek cenzurze. Benjamin Ziff, Zastępca Sekretarza Stanu w USA, uważa, że współczesna propaganda rosyjska rozciąga się wszędzie, wypełnia każdą możliwą przestrzeń medialną, tworząc przy tym informacyjny chaos i obniżając zaufanie do wszystkich mediów.

Ludzie nie potrafią rozróżnić prawdy od kłamstw ze względu na przytłaczającą liczbę sprzecznych informacji i zręczność, z jaką kłamstwa i półprawdy są przedstawiane. Jak zauważył autor

Nic nie jest prawdziwe, wszystko jest możliwe” Peter Pomerantsev: „Rosja stoi w awangardzie zmiany ery informacyjnej w dezinformacyjną”. W ten sam sposób kampania syryjska zmieniła nie tylko narracje, lecz także intensywność używania poprzednich tematów – na przykład o Ukrainie – co było jednym z kluczowych działań
(dez-)informacyjnych Federacji Rosyjskiej.

Ten artykuł ma na celu

Identyfikację narracji i tematów podejmowanych przez Rosję przeciw Ukrainie podczas kampanii syryjskiej
Oszacowanie zmiany intensywności działań informacyjnych w okresie od października 2015 do marca 2016
Wskazanie podobieństw i różnic z odniesieniem rosyjskich działań informacyjnych wobec Ukrainy i państw Unii Europejskiej podczas kampanii syryjskiej

Na wstępie zakładamy, że:

Rosji nie udało się zrealizować celów na Ukrainie: pat na terytoriach opanowanych przez separatystów nie zajmuje już nagłówków gazet, żywotność ukraińskich władz i społeczeństwa okazała się zbyt dużą przeszkodą
Ukraina nie jest już podstawowym celem ataków Rosji
Rosja może zintensyfikować i złagodzić swoją aktywność informacyjną, gdy zechce – dzięki dyspozycyjnym mediom i zasobom ma pozycję uprzywilejowaną w stosunku do celów swoich działań dezinformacyjnych

W tym artykule chcemy sprawdzić powyższe twierdzenia i na podstawie dokumentów, zebrać dowody, by je obalić lub potwierdzić.

PRZEGLĄD ŹRÓDEŁ

Źródła do naszych badań można podzielić na trzy podstawowe grupy:

Pierwsza składa się z raportów Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (EEAS) (3) i Centrum Analiz nad Polityką Europejską (CEPA) (4) zawierających zebrane sprawdzone dane dotyczące dezinformacji oraz analizy ekspertów.

Druga składa się ze źródeł użytych zarówno do ilościowej i jakościowej analizy treści. Bezpośredni wpływ informacyjny Rosji jest osiągany właśnie dzięki nim. Russia Today jest dziś jednym z najczęściej oglądanych kanałów telewizyjnych, nadającym 24/7 po angielsku, arabsku i hiszpańsku. Każdego tygodnia RT ogląda 70 milionów, 23 każdego dnia. W 2014 kanałowi stacji na YouTube udało się przekroczyć dwa miliardy wyświetleń (5). Vesti.ru (Russia24) jest podstawowym źródłem informacji dla całej sieci medialnej – radia, telewizji, prasy (drukowanej i papierowej). Te źródła zostały wybrane ze względu na ich szeroki zasięg.

Aif.ru jest jednym z najstarszych i najbardziej poważanych źródeł, dzięki długiej i pełnej sukcesów historii magazyny AiF (arguments and facts). Szeroki zakres tematów społecznych, politycznych i ekonomicznych jest śledzony przez różnorodnych odbiorców. Ria.ru najintensywniej podaje wiadomości i jest zorganizowana w formę strony internetowej błyskawicznie dostarczającej najważniejsze informacje z kraju i zagranicy. Publiczność zależy od liczby kanałów i typu komunikacji. W każdym kraju intensywność i zróżnicowanie rosyjskich sygnałów jest inne i wymaga osobnego studium uwzględniającego specyfikę rynku.

Dane do tabeli 1. zostały zgromadzone z darmowego licznika ruchu w Internecie – 2ip.ru. Dane mogą różnić się pomiędzy licznikami. Ta strona została wybrana ze względu na wysoką wiarygodność i rzetelność dotyczącą danych z rosyjskiego Internetu.

Trzecia grupa składa się ze stron internetowych, częściowo zidentyfikowanych dzięki przeglądom EEAS na temat dezinformacji, które nie mogły zostać przebadane ilościowo, ale są istotne w kontekście analizy tematycznej i narracyjnej.

METODOLOGIA

Dla ilościowej analizy treści użyto następująych źródeł: EEAS Przegląd Dezinformacji (październik 2015 – marzec 2016); Russia Today, R24, vesti.ru, Aif.ru, Ria.ru.

Analiza jakościowa opiera się na specyficznych metodach szacowania dezinformacji – Bohusha Piramidzie Wpływu, która wyróżnia cztery poziomy dezinformacji (6):

Poziom 1 – Instynkty i emocje (strach, lęk, szok)

Poziom 2 – Rozum (argumentacja)

Poziom 3 – Semantyka i znaczenie (nowe stereotypy, manipulacja historią

Poziom 4 – Archetypy (instynkty grupowe, kultura)

Poziom 1 jest obowiązkowy i kluczowy do osiągnięcia wpływu. Dlatego też morderstwa, szok i strach są absolutnie podstawowym elementem w medialnej treści o Ukrainie. Bombardowanie cywilów i skoordynowane plotki odgrywają znaczącą rolę w szerzeniu atmosfery strachu i nieufności. Ważne, by utrzymać ludzi skupionych na tym poziomie, gdzie krytyczne myślenie jest nieobecne lub minimalne. Na przykład: Media zapomniały o 286 kobietach zastrzelonych przez Ukraińców”, „»Niebiańska Sotnia« została zastrzelona przez uczestników Majdanu”.

Poziom 2 wymaga zestawu argumentów i interpretacji dostosowanych do każdego zdarzenia. Dla tych, którzy próbują myśleć krytyczni i racjonalnie, rosyjska propaganda konstruuje akceptowalne argumenty za każdym razem, gdy coś się dzieje. Chociaż zewnętrzny obserwator może widzieć poszczególne argumenty jako nieistotne, słabe, niegodne zaufania i bezwartościowe, docelowy „konument” postrzega je jako logiczne, spójne i dopełniające jego pogląd na świat. Na przykład: Gubernator Odessy Mikhail Saakashvili ma związki z ISIS (7) przez Turcję i USA; Ukraińskie siły przemieszczają się do Syrii, by zestrzelić samolot USA i obciążyć winą Rosję.

Poziom 3 został przygotowany dla tych, którzy czytają książki, są wykształceni i wymagają złożonych wyjaśnień, na podstawie których sami wyrobią właściwą opinię. Dla nich właśnie przepisuje się książki historyczne i źródła od najodleglejszych czasów po te nam najbliższe. Powstają nowe mapy, pojawiają się nowe dowody historyczne umieszczane w „wiarygodnych” źródłach i ujawniane szerokim masom, gdy nadejdzie właściwy moment. Przykład: Polscy obywatele urodzeni na terytorium dzisiejszej Ukrainy przed II WŚ (tak zwani „kresowiacy”) poinformowali Ukraińców, że teraz będą mogli wrócić i odzyskać mienie, które stracili, opuszczając Ukrainę po wojnie.

Poziom 4 odwołuje się do zatargów kulturowych i tożsamościowych. Odbywa się na poziomie archetypów, kulturowych dyskursów, instynktów grupowych i masowych. Strategie manipulacyjne używane do tego celu mają najdłużej trwające konsekwencje, choć wprowadzenie ich w życie jest najtrudniejsze. Na przykład: Holodomor – Wielki Głód w latach 1932-1933 – podczas którego na Ukrainie zginęły miliony ludzi jest kłamstwem wymyślonym przez Zachód współpracujący z nazistami i prohitlerowskimi nacjonalistami ukraińskimi; Rosja zawsze chroniła Gruzję i dalej będzie.

Taki model strategii manipulacyjnych układa się w piramidę, której podstawą jest poziom 1, a wierzchołkiem – poziom 4. Warto zauważyć, że sam kształt nie jest przypadkowy – odzwierciedla intensywność i korelację z liczbą aktywności informacyjnych.

Maksymalną liczbę wiadomości wysyła się na pierwszym, podstawowym poziomie, wywołując negatywne emocje i strach, paraliżując zdolność odbiorców do trzeźwego i logicznego myślenia. Aby włożyć ideę w umysł „konsumenta” często się ją powtarza, najlepiej podczas godzin największej oglądalności, używając rozmaitych technik psychologicznych.

Poziom 2 kreuje logiczne i pseudo-logiczne połączenia między nieistotnymi punktami w jednym systemie, gdzie niewielki odsetek prawdy otoczony jest ogromem dezinformacji, przebarwień i kłamstw. Aby stworzyć bardziej stabilne, połączone i „logiczne” ścieżki myślowe u docelowej publiczności, jedna informacja może zawierać dwa kolejne poziomy z piramidy. Poziom 2 schematycznie wyjaśnia “dlaczego” coś się dzieje na poziomie 1; Poziom 3 daje historyczne, geograficzne, polityczne, ekonomiczne i inne strategiczne tło dla wyjaśnień na poziomie 2. Poziom 4 potwierdza słuszność poziomu 3 przywołując różnice pomiędzy poglądami, uprzedzenie kulturowe i narodowościowe oraz stereotypy.

W konsekwencji większość różnic pomiędzy poziomem 3 a 4 leży w historycznym i kulturowym kontekście: o ile historyczne wyjaśnienia pojawiają się na poziomie 3, o tyle kulturowe charakterystyki i pytania o tożsamość zasilają poziom 4. Wszystkie przykłady użyte podczas omawiania modelu piramidy są dosłownymi cytatami ze źródeł, bez zmian w formie czy znaczeniu.

AKTYWNOŚĆ (DEZ-)INFORMACYJNA ROSJI WOBEC UKRAINY PODCZAS OPERACJI W SYRII

Kolejne wykresy i tabele dostarczają informacji o intensywności informacji wychodzących z Rosji i dotyczących Ukrainy. Liczby reprezentują wzmianki medialne w analizowanych źródłach w danym okresie. Jak stwierdzono wcześniej, by utrzymać dokładność wyników, okres syryjski mierzony jest w zaprezentowanych tabelach od października 2015 do połowy marca 2016. Ria.ru miała największy przepływ informacji wśród analizowanych źródeł. Liczby wskazują wszystkie wiadomości i inne informacje opublikowane przez badane źródła w danym okresie. Widać, że liczba informacji podanych przez Ria.ru dwukrotnie przewyższa sumę z pozostałych źródeł.

Zgodnie z tabelą sumaryczną, liczba wejść na dzień jest niemal stała w każdym miesiącu, którego dotyczy analiza. Liczby dla jednego źródła różnią się zależnie od podstawowych trendów sezonowych w mediach (obniżka w styczniu w związku z przerwą na Nowy Rok i prawosławnymi Świętami Bożego Narodzenia), liczby dni w miesiącu (delikatny spadek w lutym). Tabela sumaryczna potwierdza, że zmiana w intensywności informacji praktycznie nie koreluje z wydarzeniami w kraju i na świecie. Niezależnie, co się dzieje wewnątrz państwa i na arenie międzynarodowej, liczby nie ulegają zmianom.

Ruch może się zintensyfikować lub osłabnąć w kontekście konkretnego wydarzenia (na przykład ataku terrorystycznego), tematu (jak wojna w Syrii), czy państwa (jak domniemany wróg – Ukraina). Taka polityka ma dwie poważne konsekwencje.

Po pierwsze, przyzwyczaja czytelników danego źródła do specyficznego tempa odbierania informacji. Po drugie, łatwo jest podnieść znaczenie jakiegokolwiek (nieważne jak nieistotnego i niewielkiego) tematu poprzez zwiększoną powtarzalność wewnątrz ściśle ustalonych statystyk wejścia w dany news. Jeśli zwiększonej intensywności danego zagadnienia powinna towarzyszyć zwiększona liczba newsów całościowo, kosztowałoby to znacznie więcej wysiłku, ponieważ wzrost ogólnej intensywności osłabiłby intensywność w danym obszarze. Zwiększanie natężenia w danym obszarze umożliwia wywieraniu silnego wpływu na docelową publiczność.

Poniższy diagram pokazuje niemal dokładne zbieżności trendów podczas okresu syryjskiego dla wszystkich czterech analizowanych źródeł, co zgadza się z trendem wszystkich źródeł w sumie. Nasilenie (dez-)informacji na temat Ukrainy zmienia się zgodnie od źródła do źródła i łatwo pokazać trend dla całego okresu. Porównując go z intensywnością działań
(dez-)informacyjnych przed tym czasem, nasilenie aktywności dotyczącej Ukrainy spadło ponad dwa razy w omawianym okresie. Warto zauważyć, że spadek nie był taki sam we wszystkich źródłach. Na przykład w RT liczba wzmianek o Ukrainie spadła w październiku 2015 roku do 17% w porównaniu z lipcem 2015 roku, kiedy wynosiła 35% i tylko do 9% w styczniu 2016. W tym samym czasie nastąpił sezonowy, dający się przewidzieć spadek w styczniu.

Przerwa bożonarodzeniowa w państwach prawosławnych, czas najniższych wyników RT i innych źródeł, powinna być oceniana w oparciu o najmniejszą wartość po styczniu. Z tym zastrzeżeniem nadal można stwierdzić spadek w listopadzie i grudniu przy minimum w styczniu. Biorąc na to poprawkę, największy spadek w aktywności dezinformacyjnej na temat Ukrainy widać między lipcem 2015 (35,3%) a listopadem i grudniem 2015 (taki sam odsetek 12,1%)

Zgodnie z wykresami, najmniejszą różnicą między natężeniem działań wymierzonych w Ukrainę w rosyjskich mediach przed i w trakcie okresu syryjskiego widać w Russia24 (najwięcej 11,1% w czerwcu i 7,5% w listopadzie; 7% w styczniu jest najniższym wynikiem dla tego źródła). Ria.ru i Aif.ru mają niemal identyczne wykresy i dynamikę natężenia działań dezinformacyjnych przed oraz podczas omawianego okresu. Przed nim najwięcej informacji pojawiało się w czerwcu i wrześniu (odpowiednio 10 i 8%). Po oficjalnym zakończeniu kampanii syryjskiej przez prezydenta Putina 15 marca 2016, niemal wszystkie źródła powróciły do poziomu sprzed pół roku (pomiędzy 13,6% a 15%, z wyjątkiem Russia 24, która pozostało przy 8,6%). Dla niektórych źródeł średnia 14% prezentuje poważny spadek (RT), dla innych – umiarkowaną tendencję zniżkową. Taki poziom intensywności pozwala utrzymać dezinformację i propagandę, bez tworzenia zbędnego szumu wokół obiektu podejmowanych działań informacyjnych – Ukrainy.

(1) – McKitterick, Molly. (03 Nov, 2015). Russian Propaganda: ‚The Weaponization of Information’. http://www.voanews.com/content/russian-propaganda-weaponization-information/3036087.html

(2) – Tamże;

(3) – http://eeas.europa.eu/euvsdisinfo/news/index_en.htm

(4) – https://cepa.ecms.pl/files/?id_plik=2770

(5) – Iancu, N., Fortuna, A., Bama, C. Countering Hybrid Threats: Lessons Learned from Ukraine. Str. 209 https://books.google.com.ua/books?id=Uwy3DAAAQBAJ&pg=PA209&lpg=PA209&dq=rt+has+1+billion+views+on+youtube&source=bl&ots=5c4uZkngOF&sig=3BM9_fhdeiPsbsdCbH2Bo4JuPFA&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwi_6ZvP3c_PAhWJIpoKHTxRDxE4ChDoAQhfMAk#v=onepage&q=rt%20has%201%20billion%20views%20on%20youtube&f=false

(6) – Bohush, D. Russian Propaganda http://www.slideshare.net/DenisBohush/russian-propaganda-2015

(7) – Rosyjskie i kontrolowane przez Rosję media używają terminu ISIS lub ISIL zamiast DAESH. W artykule zostawiono oryginalne brzmienie cytatu.

Link do materiału: http://www.stratcomcoe.org/russian-propaganda-concerning-ukraine-during-syrian-campaign-innovative-approach-assess-information

Zobacz podobne teksty: